پناهجوهای سوری، عراقی و افغانستانی، برخلاف پناهجوهایی که از کشورهایی مثل ایران وارد ترکیه می‌شوند، با آرزوهای محال و رؤیاهای دست‌نیافتنی، ترک وطن نکرده‌اند. این دسته از پناهجویان اغلب جانشان را به زور از مناطق جنگ‌زده یا مناطق تحت سیطره تروریست‌ها به در برده‌اند و با هر زحمتی که بوده، خودشان را به مرزهای ترکیه رسانده‌اند. خیلی‌هایشان از قبل می‌دانند که قرار نیست زندگی بهتری را در کمپ‌های مخصوص پناهجویان در نزدیکی مرزهای ترکیه تجربه کنند، اما استدلالشان این است که آدم وقتی چیزی برای از دست دادن ندارد، به آخرین ریسمان‌های امیدش هم چنگ می‌اندازد؛ اگر شد که شد، اگر هم نشد که هرچه بادا باد!
معضلی به نام «پناهنده‌ها»
ماجرای دعواهای مربوط به پناهجویان برمی‌گردد به مدت‌ها پیش. حتی زمانی که مرزهای ترکیه به روی پناهجویان به طور کامل باز بود و موج پناهنده‌های خاورمیانه‌ای می‌توانستند از مسیر ترکیه، وارد یونان شده و از آنجا به سایر سرزمین‌های اروپایی بروند هم اتحادیه اروپا دائم با دولت ترکیه بر سر این موضوع درگیر بود.
از سال 2016 به این‌طرف اما با روی کار آمدن راست‌گراها در کشورهای اتحادیه اروپا و همچنین اعتراض‌های پراکنده اروپایی به ورود گسترده پناهجویان به کشورهایشان، ترکیه تفاهم‌نامه‌ای را با اتحادیه اروپا تنظیم کرد که بر اساس آن متعهد می‌شد به عنوان دروازه ورودی اروپا، مرزهایش را به روی پناهجویان ببندد و در عوض کمک‌های مالی مختلف از اتحادیه اروپا دریافت کند.
معامله‌ای که دو سر برد نبود
هرچند به نظر می‌رسید یک معامله دو سر برد میان اتحادیه اروپا و ترکیه جوش خورده اما در عمل شهرهای مرزی ترکیه از پناهجویان سوری، افغانستانی و عراقی اشباع شد و دولت مجبور بود این پناهجویان را به انواع و اقسام روش‌های غیر دموکراتیک مجبور به بازگشت به کشورشان کند. از آن‌طرف اما تشکل‌های حقوق بشری و سازمان‌های حمایت از پناهنده‌ها روز به روز بیشتر دولت ترکیه را زیر فشار قرار می‌دادند. به همین خاطر ترکیه مجبور شد در مرزهای مشترکش با سوریه، چند کمپ برای اسکان موقت پناهنده‌ها بسازد. این کمپ‌های موقت اما برخلاف اسمشان، خیلی زود تبدیل به آخرین خانه پناهنده‌ها شدند. طوری که بسیاری از آن‌ها به دلیل شرایط وخیم بهداشتی و رفاهی در این کمپ‌ها مجبور به بازگشت به کشورشان می‌شدند و بسیاری از آن‌ها هم جانشان را کف دستشان می‌گذاشتند و خودشان را می‌سپردند به قاچاقچی‌های انسان. قاچاقچی‌هایی که در بسیاری از موارد یا پناهنده‌ها را سر به نیست می‌کردند یا آن‌ها را به کشورهای آفریقایی برده و در بازار برده فروش‌ها به فروش می‌رساندند.
اوضاع پناهنده‌ها روز به روز در ترکیه وخیم‌تر می‌شد. حتی تعدادی از آن‌ها در کمپ‌های ترکیه جان باختند و بسیاری توسط مأموران امنیتی زخمی شدند. اتحادیه اروپا هم از آن‌طرف زیر قولش زده بود و کمک‌های مالی به ترکیه را قطع کرده بود. حتی خبری از حمایت‌های سیاسی پشت پرده هم نبود و اردوغان روز به روز بیشتر وسوسه می‌شد تا پیمانش با اتحادیه اروپا را زیر پا بگذارد و خودش را هم از شر چندین هزار پناهجو راحت کند.
100 هزار پناهجو
از چند روز پیش و پس از کشته شدن تعدادی از نیروهای ارتش سوریه در پی حمله پهپادی ترکیه، فضای سیاسی ترکیه رو به وخامت رفت. بسیاری از رسانه‌های دنیا و نهادهای حقوق بشری ترکیه را بابت دخالت در سوریه زیرفشار قرار دادند. ترکیه اما درحالی که انتظار داشت طرف‌های اروپایی از او حمایت کنند، با سکوت اتحادیه اروپا و اعضایش مواجه شد. سکوت اتحادیه اروپا بهترین فرصت برای تلافی تمام بدقولی‌های سال‌های اخیر اتحادیه در قبال تفاهم‌نامه مربوط به پناهجویان بود. اردوغان هم برای خروج از فشار رسانه‌ای و سیاسی در جهان، بلافاصله مرزهایش را برای نخستین بار در چهار سال اخیر به روی پناهجویان باز کرد و به آن‌ها اعلام کرد می‌توانند بدون هیچ مشکلی، خودشان را از طریق مرزهای آبی و زمینی به یونان یا بلغارستان برسانند.
پناهجویان هم که سال‌ها در انتظار چنین فرصتی در کمپ‌های ترکیه مانده بودند، بلافاصله از هر طریقی که می‌توانستند خودشان را به پشت مرزهای یونان رساندند. بر اساس آماری که رسانه‌های ترکی اعلام کرده بودند، بیش از 100 هزار پناهجو یکباره به پشت مرزهای یونان رسیده بودند! دولت یونان هم که هیچ‌جوره آمادگی پذیرفتن این موج وسیع از پناهجویان را نداشت، تمام مرزهایش را با ترکیه مسدود و با گاز اشک‌آور و گلوله به استقبال پناهجویان رفت.
دوران فداکاری یکطرفه گذشته است
اردوغان که حالا حواس دنیا را از درگیری‌های سوریه به پشت مرزهای یونان کشانده است، اعلام کرده کشورش دیگر قادر نیست موج تازه پناهجویان سوری را پذیرا باشد. رئیس جمهور ترکیه با کنایه به سایر دولت‌های اروپایی گفته است: «یا ما می‌توانیم برای این مردم در سرزمین خودشان یک زندگی شرافتمندانه فراهم کنیم یا همه باید سهم خودشان را در این بار سنگین بپردازند. اکنون دوره فداکاری یکطرفه گذشته است».
هرچند رسانه‌های یونانی از آمار 10 تا 13 هزار نفری پناهجویانِ سرگردان در مرز یونان صحبت می‌کنند، اما دولتمردان ترکیه معتقدند تعداد پناهجویانِ سرگردان خیلی بیشتر از این حرف‌هاست. رئیس جمهوری ترکیه البته از آمار وحشتناکی صحبت می‌کند که اگر حقیقت داشته باشد احتمالاً اروپا را با بحرانی عجیب و غریب و بی سابقه در تاریخش رو به رو می‌کند. اردوغان درباره تعداد پناهجویان گفته است: «صدها هزار نفر از پناهجویان از مرز گذشته و به زودی این تعداد به میلیون‌ها پناهجو خواهد رسید»!
شلیک مستقیم
بر اساس گزارش‌هایی که خبرنگارانِ حاضر در منطقه منتشر کرده‌اند، اوضاع در پشت مرزهای یونان حسابی وخیم است و جمعیت پناهجویان به قدری زیاد شده که دیگر گاز اشک‌آور و تهدید هم نمی‌تواند مانع ورود جمعیت به داخل یونان شود. به همین خاطر مأموران مرزی به شلیک مستقیم روی آورده‌اند. هرچند دولت یونان شلیک مستقیم به پناهجویان را تکذیب کرده اما فیلم‌هایی از این مناطق منتشر شده که نشان می‌دهد مأموران به روی پناهجویانی که قصد عبور از سیم‌های خاردار را دارند، آتش گشوده‌اند. طبق آخرین آمار هفت پناهجو مورد شلیک مستقیم گلوله قرار گرفته‌اند که یک نفر از آن‌ها درگذشته و حال بقیه هم چندان مساعد نیست.
نه راه پس دارند و نه راه پیش
سرگردانی پناهجویان در مرز یونان و اخباری که از حمایت‌های کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا از مقابله با پناهجویان و جلوگیری از ورودشان به مرزهای این اتحادیه به گوش می‌رسد، حسابی کاربران فضای مجازی را عصبانی کرده است. هشتگ‌های مربوط به این ماجرا علاوه بر دنیا، در کشور خودمان هم ترند شده‌اند. در ادامه چند نمونه از توییت‌هایی که با هشتگ #مرزهای_یونان منتشر شده‌اند را می‌خوانید:
«یونان و اتحادیه اروپا با گاز اشک‌آور و گلوله جلوی ورود را گرفته‌اند و ترکیه هم با اسپری فلفل و برخورد فیزیکی راه برگشت را بسته. بندگان خدا نه راه پس دارند و نه راه پیش. بهشت گمشده شما همین اروپاست که با این توحش آدم می‌کشه؟»
«مرزهای یونان شاهد یک فاجعه است. آتن و آنکارا دو حریف قدیمی فاجعه رقم زده‌اند. اردوغان به طمع باج‌گیری از اروپا با راندن مهاجران و یونان برپایه تفکر مهاجرستیزی این صحنه‌های ضدانسانی را خلق کرده‌اند».
«در مرزهای یونان به مهاجران شلیک می‌شود و یک نفر فوت می‌کند. چند ساعت بعد رهبر حزب مودرات سوئد لباس شکار به تن کرده و در توییترش می‌نویسد: مرز را تقویت کنید تا این‌ها نتوانند عبور کنند».
مرغ ترکیه یک پا دارد
درحال حاضر توجه تمام دنیا به مرزهای یونان جلب شده است. جایی که هزاران پناهجو در بدترین شرایط بهداشتی و رفاهی گرفتار شده‌اند و خیلی‌هایشان حتی غذایی برای خوردن پیدا نمی‌کنند.
مسئولان اتحادیه اروپا حسابی به تکاپو افتاده‌اند و از دولت ترکیه خواسته‌اند تا زمان رسیدگی به موضوع، یک‌بار دیگر مرزهایش را روی پناهجویان ببندد اما مرغ دولت ترکیه انگار یک‌پا دارد.
گذشته از این، اگر خاطرتان باشد، بسیاری از مردم اروپا مدت‌ها پیش به‌خاطر حضور پناهجویان در کشورهایشان، راهپیمایی‌های اعتراضی راه انداختند و از دولت خواستند پناهجوهایی که شغل‌های آن‌ها را اشغال کرده‌اند، از کشور بیرون بیندازد! علاوه بر این طبق آخرین آمار، اتحادیه اروپا با مشکل کمبود اشتغال در کشورهای عضو مواجه شده است. یکی از نشانه‌هایش هم خروج انگلیس از این اتحادیه است. حالا کارشناسان سیاسی می‌گویند اگر حرف‌های اردوغان صحت داشته باشد و اتحادیه اروپا نتواند رئیس جمهور ترکیه را یک‌بار دیگر برای بستن مرزهایش راضی کند، چندین میلیون پناهجو به هر شکلی که شده خودشان را به کشورهای مختلف اروپا می‌رسانند. ورود گسترده این پناهجویان جدا از دردسرهای اقتصادی که برای اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند، می‌تواند منجر به جان گرفتن دوباره جنبش‌های فاشیستی در اروپا شود و زبانم لال مثل روزهای تلخ جنگ‌جهانی دوم، یک‌بار دیگر سرنوشت این قاره و حتی دنیا را در مسیر دیگری قرار دهد.
نظر شما